Besmetting en ziekte door meningokokkenbacterie

Belangrijke bacteriele veroorzakers van meningitis zijn: de meningokok, de pneumokok en de Haemophilus influenzae. Het ziektebeeld komt overeen. Jaarlijks betreft dit 850 bacteriële meningitisgevallen. Van deze gevallen zijn er 60 met dodelijke afloop.

Op jaarbasis wordt er bij het Referentielaboratorim voor Bacteriële Meningitis materiaal uit hersenvocht of uit hersenvocht  en bloed ontvangen van ongeveer  80-85% (=700) van de meningitis patiënten. Niet alle sera worden ingestuurd. Van deze patienten wordt bij 400 à 450 de meningokok gevonden. Daarnaast zijn er nog 200 à 250 patiënten bij wie de  meningokok alleen uit bloed wordt gekweekt (sepsis of bloedvergiftiging) In totaal zijn er 600 à 650 patiënten met meningokokkenziekte. (= hersenvliesontsteking en/of bloedvergiftiging)

Het percentage dat komt te overlijden door meningokokken meninitis ligt op 5%. Bij sepsis ligt dit op 10 à 15%. Bij meningokokkenziekte (dus meningitis en sepsis tegelijkertijd) ligt dit op 35%.  Het aantal pneumokokken meningitis patienten is 230 (geregistreerd) à 280 (schatting). Daarvan onverlijdt 20 à 30%.

In landen met een gematigd klimaat, zoals Nederland, wordt meningokokkenziekte meestal (50-80%) veroorzaakt door meningokokken met serogroep B kapsel. Type C is in Nederland altijd zeldzaam geweest. In 1992 was het 24% dit verminderde tot 10% in 1994 en sindsdien bleef het stabiel [1].  In het jaar 2001 en 2002   steekt de C-variant van de meningokokken bacterie de kop op in Nederland.

Ziektebeeld

Meningitis is een ontsteking van de vliezen rond de hersenen en of het ruggenmerg. De ziekte moet niet worden verward met encefalitis, waarbij de hersenen zelf zijn ontstoken. In de volksmond wordt meningitis ook wel ?nekkramp? genoemd. Omdat in de media met ?nekkramp? bijna altijd de meningokokken-meningitis wordt bedoeld geeft deze benaming ?nekkramp? veel verwarring en ongerustheid bij de ouders. Er zijn nl. verschillende oorzaken van meningitis en niet elke vorm is even bedreigend. Medici pleiten er dan ook voor de naam ?nekkramp? niet meer te gebruiken, maar te vervangen door meningokokkenziekte [2].

 Er is bij meningitis een grote variatie van symptomen. Het stellen van de diagnose is moeilijk, omdat de meeste symptomen erg lijken op een zware griep. Soms wordt de ontsteking voorafgegaan door een middenoorontsteking. Zolang de bacterie zich rustig houdt in het neus-keelgebied, waar ze hun leefgebied op de slijmvliezen hebben, is er niets aan de hand. De gastheer zal zelfs weerstand tegen het beestje opbouwen. 5-20% van de mensen heeft de meningokok bacterie van nature in de keelholte. Het dragerschap variëert van 2 maanden tot ongeveer 2 jaar met een gemiddelde van 9.5 maanden.  Dit stimuleert de ontwikkeling van een natuurlijk afweer welke toeneemt naarmate men ouder wordt. [3]  Personen die (mee) roken dragen de bacterie vaak langer dan het gemiddelde van 9 maanden bij zich.

De meningokokkenziekte begint als het evenwicht tussen de gastheer en de bacterie verstoord raakt.  Om nog onbekende redenen slaagt de bacterie er soms in door het slijmvlies van de keelholte heen te dringen. Als dit gebeurt, zijn er twee mogelijkheden:

In het eerste geval wordt de groei van de bacterie in het bloed door aanwezige antistoffen enigszins geremd. De bacterie zoekt een veilig heenkomen en ?verstopt? zich in de hersenvloeistof. Het afweersysteem kan daar minder goed bij en binnen 18 tot 36 uur ontwikkelt zich dan een hersenvliesontsteking.

De tweede, veel bedreigender vorm van meningokokkenziekte treedt op als de bacterie zich meteen in het bloed gaat vermenigvuldigen.  Er ontstaat dan een bloedvergiftiging of sepsis. Dit is een zeer ernstige situatie. De bacterie maakt nl. allerlei gifstoffen die ertoe leiden dat vele lichaamsfuncties verstoord raken. Deze stoffen activeren het systeem voor de bloedstolling, waardoor overal in het lichaam bloedstolseltjes ontstaan, de zogeheten Diffuse Intravasale Stolling (DIS). Er ontstaat dan juist een neiging tot bloeden doordat veel factoren, die verantwoordelijk zijn voor de bloedstolling, opraken. Al na 6 tot 12 uur, dus sneller dan bij de ontsteking van het hersenvlies, ontstaan in de huid hierdoor kleine puntbloedinkjes (petechiën), die in het begin op speldenprikken lijken, maar snel in aantal toenemen en er uitzien als blauw-paarse vlekjes. Ze kunnen uitgroeien van blauwe plekken tot ernstig aangetaste huid. Kenmerkend voor deze vlekjes is, dat ze niet zijn weg te drukken (dus wit worden) als men er b.v. met een glas op drukt. Het meest kenmerkende voor de sepsis is de snelle omslag: terwijl het kind een uur tevoren nog vrolijk zat te spelen, wordt het plotseling ziek, met hoge koorts, sufheid en soms braken. Het is van levensbelang dat een kind met deze verschijnselen acuut op de intensive care wordt opgenomen. Soms is de ziekte al te ver voortgeschreden en komen ze te overlijden ondanks optimale zorg.

Bij baby?s en jonge kinderen zijn meningitis-symptomen minder duidelijk en moet men letten op koorts, in combinatie met koude handen of voeten, spugen, voedselweigering, huilen op hoge toon, afkeer van oppakken en met hen bezig zijn (bijvoorbeeld het verwisselen van een luier), achteroverbuigen van het hoofd, een starende apathische blik, vlekkerig bleekrode huid (in sommige gevallen paarsblauwe vlekjes), een verlaagd bewustzijn, stuipen en niet meer zelfstandig kunnen blijven zitten.

Bij volwassenen en oudere kinderen kunnen de symptomen afzonderlijk of in combinaties optreden: overgeven, hoge koorts, ernstige hoofdpijn, nekstijfheid (patiënt kan de kin niet op de borst krijgen), lichtschuwheid, sufheid, stuipen en pijn in gewrichten.

Sufheid bij een bloedvergiftiging ontstaat pas in een laat stadium dit in tegenstelling tot bij een meningitis. Het is opvallend hoe lang patienten helder blijven bij sepsis.

Besmetting

De bacteriën  die meningitis veroorzaken zijn  zeer alledaags en komen bij gezonde mensen in de neus- en keelholte voor. Ze verspreiden zich van persoon tot persoon door hoesten, niezen, omhelzen, neus snuiten etc. Na besmetting kan het twee tot tien dagen duren alvorens symptomen optreden. Bij iedereen en op elke leeftijd kan weken- en zelfs maandenlang de ziekteverwekker gevonden worden. Drager zijn helpt om een natuurlijke immuniteit op te bouwen. Slechts in zeldzame omstandigheden (oververmoeidheid, verzwakte afweer) schiet de verdediging van het lichaam tekort en veroorzaken  bacteriën meningitis. De verspreiding van meningitis vindt vooral plaats waar veel mensen bij elkaar zijn (kinderdagverblijven, kleedkamers van sportclubs, disco?s, kazernes, studentenbijeenkomsten). Met name factoren zoals bijvoorbeeld oververmoeidheid, verzwakte afweer, (mee)roken of een vaccinatie kunnen meespelen.

 Als iemand meningitis heeft komt het zelden voor dat deze een tweede persoon in zijn omgeving aansteekt. De ziekte zelf is niet besmettelijk. Het is de bacterie die besmettelijk is. Een drager van de bacterie hoeft zelf geen symptomen te hebben om iemand toch te kunnen besmetten. Buiten het lichaam blijft deze bacterie, die als zwak te boek staat, niet lang leven.Ter voorkoming van nieuwe gevallen geeft een arts wel eens een antibioticakuur aan gezinsleden van de zieke. Buiten de gezinnen komen uiterst zelden nieuwe besmettingen voor. Er wordt daarom geen antibiotica gegeven en er is meestal ook geen reden om de kinderen thuis te houden.

Tot en met de leeftijd van drie maanden zijn zuigelingen beschermd door via de placenta verkregen afweerstoffen van de moeder. Borstvoeding verkleint de kans op het krijgen van bacteriële infecties.

Meningokokkenziekte komt zelden voor bij zeer jonge kinderen (< 6 maanden) waarschijnlijk door de aanwezigheid van moederlijke antistoffen. De hoogste incidentie wordt gevonden bij kinderen variërend tussen de leeftijd van 6 maanden en 2 jaar, waarschijnlijk door een ontoereikend niveau van circulerende antistoffen tegen meningokokken. Dit heeft waarschijnlijk ook te maken met het feit dat het dragerschap van meningokokken onder kinderen jonger dan 4 jaar erg laag is.[3]

Sinds de invoering in 1992 van het Haemophilus influenzae type b-vaccin is het aantal gevallen H.influenzae-meningitis in de leeftijd van nul tot vier jaar enorm gedaald. Van 231 gevallen in 1992 tot 11 gevallen in 1999[1,blz 13].

Over alle leeftijden genomen daalde het aantal van 294  in ?92 naar 12 gevallen in ?99[1, tabel 5.3].

Het absolute aantal meningitis van niet te typeren H.influenzae is gestegen van 20 in 1992 naar 55 in 1999 [1, tabel 5.4]. Dit is vaak de adder onder het gras als men gaat vaccineren, nl dat andere types de kop op steken.

In de leeftijd van één tot elf maanden is de meningokok en de pneumokok nu verantwoordelijk voor meningitis.

De pneumokok-meningitis is sinds 1992 spectaculair in aantal toegenomen. In 1992 werden er 465 gevallen genoteerd  en in 1999 is het aantal gestegen tot 1066 Voor deze stijging van 700 gevallen sinds de invoering van de Hib-vaccinatie 1, tabel 2.3]. zegt men geen verklaring te hebben in het rapport.

Het totaal aantal gevallen meningokokken-meningitis bleef stabiel.

Er worden voortdurend nieuwe vaccins ontwikkeld, die specifiek bescherming moeten bieden tegen de meest ziekmakende stammen. Maar door te vaccineren kan de samenstelling van een populatie ziekteverwekkers veranderen. Zo kan een zeldzame stam opeens in aantal toenemen en daardoor een probleem gaan vormen. [4]

Behandeling

De behandeling van meningitis bestaat eerst uit algemeen werkende antibiotica (breed spectrum). Met behulp van een ruggenprik wordt de definitieve diagnose gesteld en na laboratoriumonderzoek wordt bepaald welke bacterie de boosdoener is. Er wordt dan een specifiek antibioticum uitgezocht voor verdere behandeling.

Ook bestaat meningitis veroorzaakt door virussen. In het algemeen is deze minder gevaarlijk en is er geen specifieke behandeling voor.

Bronnen:

1. Bacterial Meningitis in the Netherlands, anual report 1999 AMC/RIVM UvA 2000.

2. Artikel Algemeen Dagblad, Diagnose 29-1-99: Nekkramp of meningokokkenziekte

3. E.M. Rouppe van der Voort, Meningokokcal vaccines, a continuous crusade? Academisch proefschrift VU 1998.

4. Wetenschap en onderwijs NRC 14 juli 2001. Berekende epidemie, ziekten bestreden aan de  hand van wiskundige modellen.

5. Ziektes en vaccins nader beken, uitg. NVKP, Juni 2001 1e druk.

David Castro and G.G. Nogueira, Use of the nosode of meningokokcinum as a preventive against meningitis, Journal of the American Institiute of Homeopathy, Vol. 68, No. 4, dec. 1975.  Ook te vinden bij de verslagen van het LMHI kongres april, mei 1975 te Rotterdam.

C.R.L. Mroninski, E.J. Adriano, G.Mattos:  Meningokokcinum, Its protective effect against meningokokcal disease,  Homeopathic Links Vol. 14, 4/01